ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Γ' ΚΑΙ Δ' ΤΑΞΗΣ

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Γ’ – Δ’  ΤΑΞΗΣ

1. Το ρήμα

Ρήμα λέμε τη λέξη που μας δείχνει τι κάνει, τι παθαίνει κάποιος ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται.

Π.χ. Η Καίτη διαβάζει.

       Ο Γιώργος κουράστηκε.

       Η Ελένη κοιμάται.

  Οι λέξεις διαβάζει, κουράστηκε, κοιμάται είναι ρήματα.

2. Το ουσιαστικό

Ουσιαστικό λέμε τη λέξη που φανερώνει πρόσωπο, ζώο, πράγμα, ενέργεια, κατάσταση  ή ιδιότητα.

Π.χ. Ο μαθητής γράφει.

       Ο σκύλος γαβγίζει.

       Το ποδήλατο χάλασε.

       Το διάβασμα κάνει καλό.

       Οι λέξεις μαθητής, σκύλος, ποδήλατο, διάβασμα είναι ουσιαστικά.

3. Η απλή πρόταση

Απλή πρόταση λέμε μια ομάδα λέξεων που μας δίνουν ένα ολοκληρωμένο νόημα.

Π.χ. Η μητέρα καθαρίζει το σπίτι.

Προσοχή: Κάθε πρόταση την αρχίζουμε με κεφαλαίο γράμμα και στο τέλος βάζουμε τελεία.

4. Υποκείμενο – Αντικείμενο

Μια απλή πρόταση αποτελείται από το Υποκείμενο και το Αντικείμενο.

Για να βρούμε το Υποκείμενο σε μια πρόταση κάνουμε την ερώτηση «ποιος;»

Για να βρούμε το Αντικείμενο σε μια πρόταση κάνουμε  την ερώτηση «τι (μαζί με το ρήμα);»

Π.χ. Η μητέρα καθαρίζει το σπίτι.

Ποιος καθαρίζει το σπίτι; -Η μητέρα.

Η λέξη «μητέρα» είναι  το Υποκείμενο στην πρόταση.

Τι καθαρίζει η μητέρα; -Το σπίτι.

Η φράση «το σπίτι» είναι Αντικείμενο στην πρόταση.

5. Τα άρθρα

Έχουμε τα οριστικά και τα αόριστα άρθρα.

Οριστικά άρθρα: ο, η, το

Αόριστα άρθρα: ένας, μία, ένα.

6. Πτώσεις – Γένη – Αριθμοί

Οι πτώσεις είναι: Ονομαστική, Γενική, Αιτιατική και Κλητική.

Τα γένη είναι: αρσενικό (ο), θηλυκό (η), ουδέτερο (το).

Οι αριθμοί είναι: Ενικός αριθμός, Πληθυντικός αριθμός.

7. Κλίνουμε τα οριστικά άρθρα

Ενικός αριθμός
Πτώσεις	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο
Ονομαστική	ο	η	το
Γενική	του	της	του
Αιτιατική	τον	τη(ν)	το
Πληθυντικός αριθμός
Ονομαστική	οι	οι	τα
Γενική	των	των	των
Αιτιατική	τους	τις	τα

8. Κλίνουμε ουσιαστικά

Ενικός αριθμός
Πτώσεις	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο
Ονομαστική	ο κήπος	η βρύση	το άλογο
Γενική	του κήπου	της βρύσης	του αλόγου
Αιτιατική	τον κήπο	τη(ν) βρύση	το άλογο
Πληθυντικός αριθμός
Ονομαστική	οι κήποι	οι βρύσες	τα άλογα
Γενική	των κήπων	των βρυσών	των αλόγων
Αιτιατική	τους κήπους	τις βρύσες	τα άλογα

9. Τα κύρια ονόματα

Οι λέξεις που δηλώνουν ονόματα ανθρώπων, ζώων,  τόπων, εορτών, χωρών, νησιών βουνών, πόλεων, λιμνών ποταμών, μηνών και ημερών λέγονται κύρια ονόματα και γράφουμε το πρώτο γράμμα με κεφαλαίο.

Π.χ. Κώστας, Νίκη, Οκτώβριος, Τετάρτη, Έλληνας, Αθήνα, Όλυμπος κ.ά.

10. Τα βοηθητικά ρήματα είμαι και έχω

Κλίνουμε το βοηθητικό ρήμα είμαι.

εγώ είμαι

εσύ είσαι

αυτός είναι

εμείς είμαστε

εσείς είστε

αυτοί είναι

Κλίνουμε το βοηθητικό ρήμα έχω.

εγώ έχω

εσύ έχεις

αυτός έχει

εμείς έχουμε

εσείς έχετε

αυτοί έχουν

11. Κλίνουμε ρήματα

Οι χρόνοι των ρημάτων

Ενεστώτας: (τώρα) δένω

Παρατατικός: (χθες συνέχεια) έδενα

Αόριστος: ( χθες για μια στιγμή) έδεσα

Εξακολουθητικός Μέλλοντας: (αύριο συνέχεια) θα δένω

Στιγμιαίος Μέλλοντας: (αύριο για μια στιγμή) θα δέσω

Παρακείμενος: έχω δέσει

Υπερσυντέλικος: είχα δέσει

Συντελεσμένος Μέλλοντας: θα έχω δέσει

Οι φωνές των ρημάτων

Ενεργητική φωνή: τα ρήματα έχουν κατάληξη –ω: πλένω,  ζυγίζω

Παθητική φωνή: τα ρήματα έχουν κατάληξη –ομαι: πλένομαι, ζυγίζομαι

Τα πρόσωπα και οι αριθμοί των ρημάτων

Ενικός αριθμός

α’ πρόσωπο: εγώ

β’ πρόσωπο: εσύ

γ’ πρόσωπο: αυτός, -ή, -ό

Πληθυντικός αριθμός

α’ πρόσωπο: εμείς

β’ πρόσωπο: εσείς

γ’ πρόσωπο: αυτοί, -ές, -ά

Κλίνουμε ρήματα σε -ώνω στην Ενεργητική φωνή

Ενεστώτας	Παρατατικός	Αόριστος	Εξακ. Μέλλοντας
εγώ σηκών-ω	εγώ σήκων-α	εγώ σήκωσ-α	θα σηκώνω
εσύ σηκών-εις	εσύ σήκων-ες	εσύ σήκωσ-ες	θα σηκώνεις
αυτός σηκών-ει	αυτός σήκων-ε	αυτός σήκωσ-ε	θα σηκώνει
εμείς σηκών-ουμε	εμείς σηκών-αμε	εμείς σηκώσ-αμε	θα σηκώνουμε
εσείς σηκών-ετε	εσείς σηκών-ατε	εσείς σηκώσ-ατε	θα σηκώνετε
αυτοί σηκών-ουν	αυτοί σήκων-αν	αυτοί σήκωσ-αν	θα σηκώνουν

                                                                                                                       

Στιγμ. Μέλλοντας	Παρακείμενος	Υπερσυντέλικος	Συντ. Μέλλοντας
θα σηκώσω	έχω σηκώσει	είχα σηκώσει	θα έχω σηκώσει
θα σηκώσεις	έχεις σηκώσει	είχες σηκώσει	θα έχεις σηκώσει
θα σηκώσει	έχει σηκώσει	είχε σηκώσει	θα έχει σηκώσει
θα σηκώσουμε	έχουμε σηκώσει	είχαμε σηκώσει	θα έχουμε σηκώσει
θα σηκώσετε	έχετε σηκώσει	είχατε σηκώσει	θα έχετε σηκώσει
θα σηκώσουν	έχουν σηκώσει	είχαν σηκώσει	θα έχουν σηκώσει

           Κλίνουμε ρήματα σε -ώνω στην παθητική φωνή

Ενεστώτας	Παρατατικός	Αόριστος
εγώ σηκών-ομαι	εγώ σηκων-όμουν	εγώ σηκώθ-ηκα
εσύ σηκών-εσαι	εσύ σηκων-όσουν	εσύ σηκώθ-ηκες
αυτός σηκών-εται	αυτός σηκων-όταν	αυτός σηκώθ-ηκε
εμείς σηκων-όμαστε	εμείς σηκων-όμασταν	εμείς σηκωθ-ήκαμε
εσείς σηκών-εστε	εσείς σηκων-όσασταν	εσείς σηκωθ-ήκατε
αυτοί σηκών-ονται	αυτοί σηκών-ονταν	αυτοί σηκώθ-ηκαν

Εξακ. Μέλλοντας	Στιγμ. Μέλλοντας	Παρακείμενος
θα σηκώνομαι	θα σηκωθώ	έχω σηκωθεί
θα σηκώνεσαι	θα σηκωθείς	έχεις σηκωθεί
θα σηκώνεται	θα σηκωθεί	έχει σηκωθεί
θα σηκωνόμαστε	θα σηκωθούμε	έχουμε σηκωθεί
θα σηκώνεστε	θα σηκωθείτε	έχετε σηκωθεί
θα σηκώνονται	θα σηκωθούν	έχουν σηκωθεί

Υπερσυντέλικος	Συντ. Μέλλοντας
είχα σηκωθεί	θα έχω σηκωθεί
είχες σηκωθεί	θα έχεις σηκωθεί
είχε σηκωθεί	θα έχει σηκωθεί
είχαμε σηκωθεί	θα έχουμε σηκωθεί
είχατε σηκωθεί	θα έχετε σηκωθεί
είχαν σηκωθεί	θα έχουν σηκωθεί

12. ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

Ο μεγάλος κήπος γέμισε όμορφα λουλούδια.

Επίθετα είναι οι λέξεις που προσδιορίζουν τα ουσιαστικά.

Τα επίθετα έχουν τρία γένη: αρσενικό (ο μεγάλος), θηλυκό (η μεγάλη), ουδέτερο (το μεγάλο).

Τα επίθετα κλίνονται όπως τα ουσιαστικά.

                                                      Ενικός αριθμός

                   Αρσενικό                        Θηλυκό                         Ουδέτερο

Ον.	ο μεγάλος	η   μεγάλη	το μεγάλο
Γεν.	του μεγάλου	της μεγάλης	του μεγάλου
Αιτ.	τον μεγάλο	την μεγάλη	το μεγάλο
Κλητ.	μεγάλε	μεγάλη	μεγάλο

                                                 Πληθυντικός αριθμός

Ον.	οι μεγάλοι	οι μεγάλες	τα μεγάλα
Γεν.	των μεγάλων	των μεγάλων	των μεγάλων
Αιτ.	τους μεγάλους	τις μεγάλες	τα μεγάλα
Κλητ.	μεγάλοι	μεγάλες	μεγάλα

Τα επίθετα παράγονται από τα ουσιαστικά:

μαλλί            μάλλινο

σχολείο            σχολικό

γέρος           γέρικος

13. Ο ΣΥΛΛΑΒΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Κάθε λέξη χωρίζεται σε μικρότερα κομμάτια που λέγονται συλλαβές.

Κανόνες συλλαβισμού

1. Οι δίφθογγοι, οι συνδυασμοί και τα δίψηφα φωνήεντα δεν χωρίζονται κατά το συλλαβισμό. Π.χ. αη-δό-νι, μα-ζεύ-ω,  αί-θου-σα.

2. Δυο όμοια σύμφωνα χωρίζονται κατά το συλλαβισμό: άλ-λος.

3.  Δυο σύμφωνα πάνε μαζί κατά το συλλαβισμό, όταν απ’ αυτά αρχίζει ελληνική λέξη: κα-θρέ-φτης (θρανίο).

4. Δυο σύμφωνα χωρίζονται κατά το συλλαβισμό, όταν απ’ αυτά δεν αρχίζει ελληνική λέξη: αρ-χη-γός.

5.  Αν έχουμε τρία σύμφωνα, πάνε μαζί αν από τα δύο πρώτα αρχίζει ελληνική λέξη: ά-στρο (στρώνω).

  Αν από τα δύο πρώτα δεν αρχίζει ελληνική λέξη, τότε χωρίζονται: άν-θρω-πος.

14.   ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΟΥ

Το ελληνικό αλφάβητο έχει 24 γράμματα: Αα, Ββ, Γγ, Δδ, Εε, Ζζ, Ηη, Θθ, Ιι, Κκ, Λλ, Μμ, Νν, Ξξ, Οο, Ππ, Ρρ, Σσ, Ττ, Υυ, Φφ, Χχ, Ψψ, Ωω.

Τα φωνήεντα είναι 7: α, ε, η, ι, ο, υ, ω.

Τα σύμφωνα είναι 17: β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, μ, ν, ξ, π  ,ρ, σ, τ, φ, χ, ψ.

Τα δίψηφα φωνήεντα είναι: αι, ει, οι, ου, υι.

Τα δίψηφα σύμφωνα είναι: μπ, ντ, γκ, τζ, τσ.

Οι δίφθογγοι  είναι: αη, οη, άι, όι

Οι συνδυασμοί είναι: αυ (αβ), αυ (αφ),  ευ (εβ),  ευ (εφ)

15. ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ

                  Κανόνας: Τα ρήματα έχουν κατάληξη -ω:

                    Π.χ. τρέχω, πλένω, πονάω.

 

                 Κανόνας: Στο εγώ βάζουμε κατάληξη -μαι.

                              Στο εμείς βάζουμε την κατάληξη -με.

                        Π.χ. Εγώ πλένομαι.  Εμείς πλένουμε.

                    Κανόνας:  Στο εσύ βάζουμε –σαι.

                                   Στο αυτός βάζουμε –σε.

                            Π.χ. Εσύ κάθεσαι.  Αυτός κάθισε.

 

  Κανόνας:  Στο αυτός βάζουμε –ται.

                                   Στο εσείς βάζουμε –τε.

                         Π.χ. Αυτός πλένεται.  Εσείς πλένετε.

 

            Κανόνας: Γράφουμε πάντα στην κατάληξη –στε. 

     

                       Π.χ. Κάθεστε, πλένεστε, φοβάστε.

Κανόνας:

Γράφουμε πάντα στην κατάληξη –νται.

           Π.χ. Κάθονται, πλένονται, φοβούνται.

             Κανόνας: Γράφουμε πάντα στην κατάληξη –εις, -ει.

            Π.χ. Εσύ σηκώνεις, αυτός σκουπίζει.

16. Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ

Όταν είναι μία, γράφουμε της: της γάτας, της φωνής.

Όταν είναι πολλές, γράφουμε τις: τις γάτες, τις φωνές.

Όταν είναι ένας, γράφουμε τον: τον κήπο, τον άνθρωπο.

Όταν είναι πολλοί, γράφουμε των: των κήπων, των ανθρώπων.

17. Η ΑΠΟΣΤΡΟΦΟΣ

Απόστροφο ( ‘ ) βάζουμε σε κάποια λέξη στη θέση ενός γράμματος που λείπει για να διαβάζεται αυτή η λέξη καλύτερα.

Γράφουμε: να ‘χω αντί να έχω, μ’ έναν αντί με έναν, του ‘πα αντί του είπα, κ.ά.

18. ΣΥΝΩΝΥΜΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

Συνώνυμες είναι οι λέξεις που  έχουν παρόμοια σημασία.

Σπίτι – κατοικία, ασθενής – άρρωστος,  βλέπω – κοιτάζω,

διαβάζω – μελετάω κ.ά.

19. ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ

 1. Η τελεία ( . )

 2.  Η άνω τελεία ( ˙ )

 3.   Το κόμμα  ( , )

 4.  Το ερωτηματικό  ( ; )

 5.  Το θαυμαστικό  ( ! )

 6.  Η παρένθεση  (  )

 7.  Τα αποσιωπητικά  ( … )

 8.  Η διπλή τελεία  ( : )

 9. Τα εισαγωγικά  ( « » )

10. Η παύλα ή ενωτικό  ( - )

20. ΤΑ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ

Τα εκφραστικά σχήματα τα χρησιμοποιούμε για να ομορφύνουμε τον λόγο μας. Αυτά είναι:

Α. Η παρομοίωση

    Π.χ. Τρέχει γρήγορα σαν ελάφι. Πάει αργά σαν χελώνα.

Β. Η μεταφορά

    Π. χ. Έχει χρυσή καρδιά. Τον χαιρέτισε βαριά.

Γ. Η προσωποποίηση

    Π.χ. Τους καλωσόρισε ο κρύος αέρας.

21. ΟΙ ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

Η μεγάλη λέξη που δημιουργείται αν ενώσουμε δύο απλές λέξεις λέγεται σύνθετη λέξη.

Π.χ. βουνό + κορφή = βουνοκορφή

       άνεμος + μύλος = ανεμόμυλος

       πουλάει βιβλία = βιβλιοπώλης

22. Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΟΥΔΕΤΕΡΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

Τα ουδέτερα ουσιαστικά γράφονται στο τέλος με –ο.

Π.χ. το μήλο, το ξύλο, το άλογο

Τα ουδέτερα ουσιαστικά γράφονται στο τέλος με –ι.

Π.χ. το φίδι, το κουνέλι, το μαρούλι

Εξαιρούνται: το βράδυ (αλλά βράδια), το δάκρυ, το στάχυ, το δόρυ, το οξύ, το δίχτυ.

23. Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ

Α. Τα ρήματα που τελειώνουν σε –ίζω γράφονται με –ι.

    Π.χ. ποτίζω, αρχίζω, γεμίζω.

    Εξαιρούνται: δακρύζω, δανείζω, αθροίζω.

Β. Τα ρήματα που τελειώνουν σε –ώνω γράφονται με -ω.

    Π.χ. ανακυκλώνω, διορθώνω, πληρώνω.

Γ. Τα ρήματα που τελειώνουν σε –αίνω γράφονται με -αι.

   Π.χ. μπαίνω, ανεβαίνω, κατεβαίνω, μαθαίνω.

   Εξαιρούνται: μένω, δένω, πλένω.

  

24. ΠΟΤΕ ΒΑΖΟΥΜΕ ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ –ν

Γράφουμε πάντοτε: τον, έναν, αυτόν, σαν.

Γράφουμε δεν, την, αυτήν, μην όταν η επόμενη λέξη αρχίζει:

-από φωνήεν

-από τα σύμφωνα κ, π, τα, ξ, ψ.

-από τα δίψηφα μπ, ντ, γκ.

25. ΠΟΤΕ ΒΑΖΟΥΜΕ ΤΟΝΟ ΣΤΟ ΠΩΣ , ΣΤΟ ΠΟΥ ΚΑΙ ΣΤΟ Η

Το πού και το πώς παίρνουν τόνο όταν ρωτά με και όταν τα φωνάζουμε.

Π.χ. Πού πήγες με τους φίλους σου;

       Ξέρω πού κρύφτηκες.

       Αυτό που είπες δεν είναι σωστό.

       Πώς πέρασες στο σπίτι της γιαγιάς;

       Μου είπαν πώς χτύπησες.

       Άκουσα πως ήρθες.

Το ή θέλει τόνο όταν διαλέγουμε.

Π.χ. Να παίξουμε μπάλα ή κρυφτό;

26. Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΑΟΡΙΣΤΟΥ

Τα ρήματα με κατάληξη –ίζω σχηματίζουν τον Αόριστο σε –ισα.

Π.χ. σκουπίζω – σκούπισα, καθαρίζω – καθάρισα, ποτίζω – πότισα

Τα ρήματα με κατάληξη –ώ (με τόνο) σχηματίζουν τον Αόριστο σε –ησα. Π. χ. συναντώ – συνάντησα, αγαπώ – αγάπησα.

Ο αόριστος σε –ηκα γράφεται με η: μπαίνω – μπήκα,

βγαίνω – βγήκα, ανεβαίνω – ανέβηκα.

Μαθαίνω τον Αόριστο των ρημάτων: δακρύζω – δάκρυσα,

μένω – έμεινα, αθροίζω – άθροισα, πλένω – έπλυνα,

στέλνω – έστειλα, λέω – είπα, βλέπω – είδα, πίνω – ήπια,

φεύγω – έφυγα, μεθώ – μέθυσα.

27.  ΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

Οι λέξεις που μας βοηθούν να συνδέσουμε προτάσεις λέγονται Σύνδεσμοι:  γιατί, επειδή, όταν, ενώ, μόλις, μετά, και, ή, όμως.

28. ΟΙ ΒΑΘΜΟΙ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ

Για να συγκρίνουμε δυο όμοια πράγματα χρησιμοποιούμε τους βαθμούς των επιθέτων. Τα επίθετα έχουν τρεις βαθμούς: θετικός, συγκριτικός και υπερθετικός.

ΘΕΤΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ	ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ	ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ
ωραίος	ωραιό-τερος πιο ωραίος	ωραιό-τατος ο πιο ωραίος ο ωραιότερος
νόστιμος	νοστιμό-τερος πιο νόστιμος	νοστιμό-τατος ο πιο νόστιμος ο νοστιμότερος
όμορφος	ομορφό-τερος πιο όμορφος	ομορφό-τατος ο πιο όμορφος ο ομορφότερος

29. ΟΙ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Αντωνυμίες είναι οι λέξεις που χρησιμοποιούμε στη θέση των ονομάτων.

1. Προσωπικές αντωνυμίες: εγώ, εσύ, αυτός,-ή,-ό, εμείς, εσείς, αυτοί,-ές,-ά.

Εμένα (μου,με), εσένα (σου, σε), εμάς (μας), εσάς (σας), αυτούς (τους).

2. Κτητικές αντωνυμίες: δικό μου, δικό σου, δικό του, δικό μας, δικό σας, δικό τους.

3. Αόριστες αντωνυμίες: κανένας-καμία-κανένα, κάποιος-κάποια-κάποιο, άλλος-άλλη-άλλο.

4. Δεικτικές αντωνυμίες: εκείνος,-η,-ο, τέτοιος,-α,-ο.

5. Ερωτηματικές  αντωνυμίες: ποιος, α,-ο, πόσος, -η, -ο, τι.

6. Οριστικές αντωνυμίες: ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο, μόνος,-η,-ο.

7. Αναφορικές αντωνυμίες: ο οποίος,-α,-ο, όποιος,-α,-ο, που, ό,τι.

8. Αυτοπαθείς αντωνυμίες: ο εαυτός μου, ο εαυτός σου, ο εαυτός του.

30. ΡΗΜΑΤΑ ΣΕ –ώ

Ενεργητική φωνή

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ
εγώ αγαπ-ώ	εγώ αγαπ-ούσα	εγώ αγάπ-ησα
εσύ αγαπ-άς	εσύ αγαπ-ούσες	εσύ αγάπ-ησες
αυτός αγαπ-ά(ει)	αυτός αγαπ-ούσε	αυτός αγάπ-ησε
εμείς αγαπ-άμε	εμείς αγαπ-ούσαμε	εμείς αγαπ-ήσαμε
εσείς αγαπ-άτε	εσείς αγαπ-ούσατε	εσείς αγαπ-ήσατε
αυτοί αγαπ-ούν	αυτοί αγαπ-ούσαν	αυτοί αγάπ-ησαν

ΕΞΑΚ. ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ	ΣΤΙΓΜ. ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ	ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ
Εγώ θα αγαπ-ώ	εγώ θα αγαπ-ήσω	έχω αγαπ-ήσει
εσύ  θα αγαπ-άς	Εσύ θα  αγαπ-ήσεις	έχεις αγαπ-ήσει
αυτός θα αγαπ-ά(ει)	αυτός θα αγαπ-ήσει	έχει αγαπ-ήσει
Εμείς θα  αγαπ-άμε	Εμείς θα  αγαπ-ήσουμε	έχουμε αγαπ-ήσει
εσείς θα αγαπ-άτε	Εσείς θα  αγαπ-ήσετε	έχετε αγαπ-ήσει
αυτοί θα αγαπ-ούν	αυτοί θα αγαπ-ήσουν	έχουν αγαπ-ήσει

ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ	ΣΥΝΤ. ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ
είχα αγαπ-ήσει	θα έχω αγαπ-ήσει
είχες αγαπ-ήσει	θα έχεις αγαπ-ήσει
είχε αγαπ-ήσει	θα έχει αγαπ-ήσει
είχαμε αγαπ-ήσει	θα έχουμε αγαπ-ήσει
είχατε αγαπ-ήσει	θα έχετε αγαπ-ήσει
είχαν αγαπ-ήσει	θα έχουν αγαπ-ήσει

31. ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΛΛΑΒΩΝ

Πο-δή-λα-το

Η τελευταία συλλαβή μιας λέξης λέγεται λήγουσα (-το). Η δεύτερη από το τέλος λέγεται παραλήγουσα (-λα-) και η τρίτη  από το τέλος προπαραλήγουσα

(-δη-).

Οι λέξεις που τονίζονται στη λήγουσα λέγονται οξύτονες: λα-γός

Οι λέξεις που τονίζονται στην παραλήγουσα λέγονται παροξύτονες: ση-μαί-α

Οι λέξεις που τονίζονται στην προπαραλήγουσα λέγονται προπαροξύτονες:

 ά-λο-γο.

32.  ΑΡΘΡΟ Ή ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ;

Άρθρο + ουσιαστικό

Π.χ. Ο δάσκαλος μάλωσε τον μαθητή.

Η λέξη  τον είναι άρθρο γιατί ακολουθεί ουσιαστικό.

Αντωνυμία + ρήμα

Π.χ. Ο δάσκαλος τον μάλωσε.

Η λέξη τον είναι αντωνυμία γιατί ακολουθεί ρήμα.

33. Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΊΑ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ

-ητος: ευαίσθητος, αναίσθητος, αυθόρμητος, αγαπητός, ανυποχώρητος κ.ά.

-ηρός: ζωηρός, τολμηρός, οδυνηρός (=πονάει), πονηρός, αυστηρός, ξηρός, δαπανηρός κ.ά.

Εξαιρούνται: αρμυρός, ισχυρός, γλαφυρός (=ρομαντικός), αργυρός, οχυρός κ.ά.

-ίσιος: καμπίσιος, βουνίσιος, αρνίσιος, γουρουνίσιος, πελαγίσιος κ.ά.

Εξαιρούνται: γνήσιος, ετήσιος, ημερήσιος

-ιμος: νόμιμος, χρήσιμος, ωφέλιμος, πολύτιμος, ώριμος, νόστιμος κ.ά.

-ημος: άσημος (=άγνωστος), διάσημος, άσχημος, έρημος, περίφημος, απόδημος (=ξενιτεμένος) κ.ά.

Εξαιρείται: έτοιμος

-ινος: πέτρινος, μάλλινος,  λίθινος, μαρμάρινος, ξύλινος, χάρτινος κ.ά.

Εξαιρούνται: υπεύθυνος, ανεύθυνος, επικίνδυνος, ακίνδυνος

-ινός: θερινός, χειμερινός, καλοκαιρινός, εσπερινός, απογευματινός, πρωινός, αληθινός, βορινός, αντικρινός κ.ά.

Εξαιρούνται: φτηνός, ελεεινός(=έχει κακά χάλια), ορεινός, σκοτεινός, ταπεινός, υγιεινός, φωτεινός, δεινός (=φοβερός) κ.ά.

-ικός:  γνωστικός, ευγενικός, περιποιητικός, βιαστικός, κουραστικός, μαγευτικός, φανατικός, φορτικός (=κουραστικός), ευεργετικός, πληθυντικός κ.ά.

Εξαιρούνται: θηλυκός, δανεικός, γλυκός

-είος: αστείος,  λείος,  ανδρείος,  γυναικείος,  οικείος (γνωστός) κ.ά.

Εξαιρούνται: κρύος, γελοίος

-αίος: γενναίος, ακμαίος (=δυνατός),  αρχαίος,  μηνιαίος, εβδομαδιαίος, σπουδαίος, στιγμιαίος κ.ά.

Εξαιρείται: νέος.

34. ΟΙ ΜΕΤΟΧΕΣ

Στην Ενεργητική φωνή η μετοχή έχει κατάληξη –οντας ή –ώντας.

παίζω – παίζοντας

τραγουδώ – τραγουδώντας

ΠΡΟΣΟΧΗ! Η κατάληξη –ώντας όταν τονίζεται γράφεται με –ω.

Στην Ενεργητική φωνή μετοχή έχει μόνο ο Ενεστώτας.

Στην Παθητική φωνή η παθητική φωνή έχει κατάληξη –μένος ή            -μμένος.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Αν το ρήμα έχει χαρακτήρα π,β,φ, πτ τότε η μετοχή γράφεται με

–μμ: ράβω – ραμμένος,  γράφω – γραμμένος.

Οι παθητικές μετοχές κλίνονται όπως τα επίθετα.

Στην Παθητική φωνή μετοχή έχει μόνο ο Παρακείμενος.

Οι παθητικές μετοχές χρησιμοποιούνται στο λόγο ως επίθετα ή ως επιρρήματα.. Προσέχουμε τη διαφορά:

Η γιαγιά ήταν αγαπημένη απ’ όλους. (μετοχή)

Η αγαπημένη μου γιαγιά. (επίθετο)

Ζούσαμε αγαπημένα. (επίρρημα)

35. Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΊΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗΣ

Μαθαίνω πότε θα γράφω την κατάληξη –ίστε και πότε την κατάληξη –ήστε.

Ζυγίζω – ζυγίστε,  καθαρίζω – καθαρίστε, ποτίζω - ποτίστε

Τραγουδώ – τραγουδήστε, πατώ – πατήστε, απαντώ – απαντήστε.

Η κατάληξη –είτε: ανεβείτε, κατεβείτε, πείτε, πιείτε, κρατηθείτε, μπείτε.

36. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΛΕΞΕΩΝ

-οικος (=σπίτι): κατοικία,  οικόπεδο,  οικισμός,  ενοίκιο,  οικοδομή,  οικοδόμος,  οικογένεια,  νοικοκυρά,  οικοτροφείο.

-τηλέ (=μακριά): τηλεόραση, τηλέφωνο.

-φωνή:  τηλέφωνο,  ραδιόφωνο,  μικρόφωνο.

-ευ (=καλά):  εύκολα,  ευτυχώς,  ευτυχισμένος,  ευανάγνωστος,  εύγευστος,  ευκοίλια, εύκρατος.

πυρ (=φωτιά):  πυροβολώ,  πυροσβέστης,  πυρκαγιά,  πυροτέχνημα,  πυρόπληκτος,  πυρήνας,  πυραμίδα,  πύραυλος,  πυρετός.

παιδί:  παιδότοπος,  παιδίατρος,  παιδεύω,  εκπαίδευση,  εκπαιδευτικός.

πεδίο:  γήπεδο,  οροπέδιο, στρατόπεδο,  πεδιάδα,  πεδινός,  οικόπεδο.

37. ΘΥΜΑΜΑΙ ΤΙΣ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ

-ηκε:  χάρηκε, φοβήθηκε, χάθηκε

-ηκαν:  χάρηκαν, φοβήθηκαν, χάθηκαν

-είτε: σταθείτε,  κουνηθείτε,  πλυθείτε

-ίστε: αρχίστε (αρχίζω), ποτίστε (ποτίζω), ζωγραφίστε (ζωγραφίζω)

-ήστε:  πατήστε (πατώ), οδηγήστε (οδηγώ), ζητήστε (ζητώ)

38. Πολλοί, πολύ, πολλή

-Στον πληθυντικό βάζουμε –λλ-: πολλά παιδιά, πολλές σημαίες, πολλοί άνθρωποι

-πολλή + θηλυκό ουσιαστικό: πολλή ζάχαρη, πολλή βροχή

-πολύ + ουδέτερο ουσιαστικό: πολύ νερό, πολύ βούτυρο

-πολύ + επίθετο: πολύ δυνατή βροχή, πολύ άσχημος καιρός

-ρήμα + πολύ: έτρεξα πολύ, διάβασα πολύ

39. ΕΥΘΥΣ ΚΑΙ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

Ευθύς λόγος

Παράδειγμα:

-         Ποιος χτύπησε την Ελένη; ρώτησε ο δάσκαλος.

-         Δεν ξέρω, απάντησε ο μαθητής.

Πλάγιος λόγος

Παράδειγμα:

Ο δάσκαλος  ρώτησε ποιος χτύπησε την Ελένη  και ο μαθητής απάντησε ότι δεν ξέρει.

ΚΑΝΟΝΑΣ: Στον ευθύ λόγο τα λόγια τα γράφουμε ακριβώς όπως τα είπαν. Στον πλάγιο λόγο περιγράφει ένας τρίτος τα λόγια.

40. Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΘΗΛΥΚΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

-ιά: καρδιά,  ελιά,  μηλιά,  χρονιά,  γειτονιά,  ζυγαριά κ.ά.

Εξαιρούνται όσα παράγονται από ρήματα σε –εύω:  δουλεύω-δουλειά,  σοδεύω-σοδειά,  παντρεύω-παντρειά, γιατρεύω-γιατρειά και το Λιβαδειά.

-ια: Όσα παράγονται από αρσενικά ουσιαστικά σε –ης: νομαρχία,  αιμοδοσία,  ιδιοκτησία,  Μαγνησία,  ειδωλολατρία,  φυσιολατρία (αλλά λατρεία) κ.ά.

-εία: Όσα παράγονται από ρήματα σε –εύω: θεραπεία,  νοθεία,  λατρεία,  παιδεία,  φυτεία,  μαγεία,  γοητεία κ.ά.

Όσα παράγονται από επίθετα σε –ύς: πλατεία, ταχεία,  ευθεία,  οξεία κ.ά.

-εια Όσα παράγονται από επίθετα σε –ής: ευγένεια,  επιείκεια,  ασφάλεια,  ειλικρίνεια,  ασάφεια  κ.ά.

Όσα παράγονται από ρήματα σε –ώ (β’ συζυγία): βοήθεια,  καλλιέργεια, προσπάθεια κ.ά.

Εξαιρούνται:  περηφάνια, ζήλια, παλίρροια,  διάρροια,  άπνοια,  σύμπνοια, έννοια, ομόνοια,  διχόνοια,  άγνοια,  πρόνοια.

-όνα: κολόνα,  γοργόνα,  πολυθρόνα,  σφεντόνα,  εικόνα κ.ά.

-ώνα: ανεμώνα, κρυψώνα,  χελώνα,  αρραβώνα,  λεγεώνα,  Αυλώνα,  Βαβυλώνα κ.ά.

-αία:  προκυμαία,  περικεφαλαία,  κεραία,  σημαία,  αυλαία, μαία.

Εξαιρούνται:  ιδέα,  παρέα,  θέα,  νέα,  Νεμέα,  Κέα,  Ιτέα.

-ίδα:  μερίδα, μαρίδα,  ρυτίδα,  βίδα,  πανίδα,  χλωρίδα,  εφημερίδα, Ελληνίδα, Λοκρίδα.

-ισσα:  μέλισσα,  χωριάτισσα,  μαγείρισσα,  ακροβάτισσα, γειτόνισσα,  βασίλισσα κ.ά.

Εξαιρούνται: Λάρισα,  σάρισα.

-ίλα:  μαυρίλα,  βίλα,  νίλα (καταστροφή),  ξινίλα,  ανατριχίλα,  σκασίλα κ.ά.

Εξαιρείται:  άμιλλα (συναγωνισμός)

-ότητα:  ποιότητα,  τρυφερότητα,  σεμνότητα,  ανισότητα,  αγριότητα,  αγιότητα,  αβεβαιότητα κ.ά.

-ύτητα:  ταχύτητα,  οξύτητα,  βαρύτητα,  βραδύτητα κ.ά.

-αινα:  τρίαινα,  ύαινα,  φάλαινα,  δράκαινα,  λύκαινα,  λέαινα, Γιώργαινα κ.ά.

-ίτσα:  κοπελίτσα,  πατερίτσα,  κορδελίτσα,  φουστίτσα,  βαλίτσα κ.ά.

-ωνία: συγκοινωνία,  κοινωνία, αγωνία,  παραφωνία,  Λακωνία κ.ά.

-ηση:  Όσα παράγονται από ρήματα β’ συζυγίας: ανοικοδόμηση,  αξιολόγηση,  απαίτηση,  απάντηση,  αντήχηση,  ερώτηση,  αντίρρηση κ.ά.

Εξαιρείται:  μήνυση.

Όσα παράγονται από ρήματα σε –αίνω: αύξηση,  βλάστηση,  πάθηση,  μάθηση και   αίσθηση.

-ιση:  Όσα παράγονται από ρήματα σε ίζω: αναβάθμιση,  αναγνώριση,  αντιμετώπιση,  αναχαίτιση,  απεικόνιση,  ανακούφιση κ.ά.

-ωση:  Όσα παράγονται από ρήματα σε –ώνω: αθώωση,  ανακεφαλαίωση,  αναπαλαίωση,  ανόρθωση,  ανακύκλωση, εντύπωση,  εξοικείωση κ.ά.

Εξαιρούνται:  δόση ( παράδοση, διάδοση, απόδοση,  αναμετάδοση κ.ά.)

-οσύνη:  δικαιοσύνη,  καλοσύνη, αδελφοσύνη, κοινοκτημοσύνη κ.ά.

-ίνη:  αδαμαντίνη,  αιμοσφαιρίνη,  χοληστερίνη κ.ά.

Εξαιρούνται:  Μυτιλήνη,  Παλλήνη.

-υνση:  Όσα παράγονται από ρήματα σε -ύνω:  διευθύνω-διεύθυνση,  οξύνω-όξυνση, διευκολύνω-διευκόλυνση, επιταχύνω- επιτάχυνση,  μολύνω-μόλυνση κ.ά.

-ποίηση: απλοποίηση, αδελφοποίηση,  κοινωνικοποίηση,  προσωποποίηση,  προσποίηση κ.ά.

-ήμη:  μνήμη, κνήμη,  φήμη,  επιστήμη κ.ά.

41. Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΟΥΔΕΤΕΡΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

-Ι: παιδί,  πόδι,  κλαδί, πουλί   κ.ά.

Εξαιρούνται: βράδυ (αλλά βραδιά, βραδινός),  δάκρυ,  δίχτυ,  στάχυ,  δόρυ.

-όνι: λεμόνι, κανόνι,  τριζόνι,  πεπόνι,  αμόνι,  σεντόνι,  σαλόνι,  παγόνι,  αηδόνι,  τρυγόνι  κ.ά.

Εξαιρούνται: αλώνι,  κυδώνι,  παραγώνι.

-ίδι: παιχνίδι,  στολίδι,  κατσαβίδι,  φίδι, κοπίδι  κ.ά.

  Εξαιρούνται:  μύδι,  φρύδι,  Παλαμήδι,  κρεμμύδι,  στρείδι,  αντικλείδι.

-τήρι:  ποτήρι,  κλαδευτήρι,  σουρωτήρι,  κολλητήρι  κ.ά.

Εξαιρούνται:  ψωμοτύρι, κεφαλοτύρι.

-ίλι:  καριοφίλι,  ρεζίλι,  μίλι,  μαντίλι.

-ύλι: κοντύλι,  σφοντύλι,  κοχύλι,  σταφύλι,  τριφύλλι.

-ήλι:  χαμομήλι, πετραχήλι,  καντήλι.

-είλι:  χείλι,  δείλι.

-οίλι: προκοίλι

-ίκι:  ποντίκι,  μανίκι,  βερνίκι,  ραδίκι,  χαλίκι,  τζιτζίκι κ.ά.

Εξαιρούνται: σκουλήκι, φύκι,  ρείκι,  νοίκι.

-ίνι: δελφίνι,  καμίνι, πατίνι,  καναρίνι,  λυθρίνι  κ.ά.

-ίμι:  ψοφίμι,  αγρίμι,  κιλίμι, καλντερίμι.

Εξαιρείται: προζύμι.

-είο:  Όσα φανερώνουν τόπο: σχολείο,  κυλικείο,  ιατρείο,  ωδείο,  νοσοκομείο,  μαγειρείο,  ψυγείο κ.ά.

-ιο: Όσα φανερώνουν τόπο: φυλάκιο, σανατόριο, εργοστάσιο,  γυμνάσιο,  πανεπιστήμιο κ.ά.

Εξαιρούνται ονόματα κτηρίων που παράγονται από ονόματα ανθρώπων: Αρσάκειο,  Μαράσλειο,  Ζάππειο,  Αιγινίτειο.

Σύνθετα με β’ συνθετικό τη γη:  υπόγειο,  ισόγειο.

-ητό: κυνηγητό,  κινητό,  μουρμουρητό,  παραμιλητό,  ποδοβολητό, αγκομαχητό κ.ά.

-τήριο:  δικαστήριο,  λογιστήριο,  ελατήριο,  απολυτήριο,  ακρωτήριο,  εισιτήριο κ.ά.

-ημα:  ποίημα,  κέντημα, άθλημα,  ξύπνημα,  χτύπημα,  πήδημα,  ρόφημα,  τηλεγράφημα,  επιφώνημα,  πρόβλημα,  στοίχημα,  άγημα (τιμητικό στρατιωτικό σώμα),  ατόπημα (λάθος),  διάδημα(στέμμα),  ίζημα(κατακάθι),  έγκλημα κ.ά.

 Εξαιρούνται:  κλίμα(καιρός),  ίδρυμα,  μήνυμα,  κάλυμμα,  κύμα,  θύμα,  ένδυμα,  διάλυμα(νερού),  ξέπλυμα,  κώλυμα(δυσκολία),  υπόλειμμα,  διάλειμμα,   έλλειμμα,  τρίμμα.

-μμα:  Όσα παράγονται από ρήματα με χαρακτήρα π,β,φ,πτ: γράμμα,  βλέμμα, κόμμα,  απόρριμμα κ.ά.

-ώμα:  Όσα παράγονται από ρήματα σε –ώνω: στρώμα, όργωμα,  πάτωμα,  κάρφωμα,  μπάλωμα,  στέγνωμα,  φόρτωμα,  σημείωμα κ.ά.

-ισμα:   Όσα παράγονται από ρήματα σε  -ίζω:  αδυνάτισμα, κάπνισμα,  μαύρισμα,  ξύρισμα,  καθάρισμα,  πότισμα,  βάδισμα,  χτένισμα κ.ά.

-ιμο:  πλύσιμο,  ξύσιμο,  τρέξιμο,  κλάψιμο,  ντύσιμο, δέσιμο,  λούσιμο, γράψιμο,  ράψιμο,  κόψιμο,  βρέξιμο κ.ά.

42. ΤΑ ΥΠΟΚΟΡΙΣΤΙΚΑ

Οι λέξεις που μας δείχνουν ότι κάτι είναι μικρό ή έτσι θέλουμε να το πούμε χαϊδευτικά ή κοροϊδευτικά, λέγονται υποκοριστικά.

Τα υποκοριστικά σχηματίζουν καταλήξεις σε:

-άκος: μπαμπάκος,  ανθρωπάκος

-ίτσα: Ελενίτσα, φουστίτσα

-ούλης: παππούλης,  αδερφούλης

-άκι: γατάκι, παπάκι

-ούλα: γατούλα, μανούλα

43. ΤΑ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ

Αριθμητικά λέμε τις λέξεις που φανερώνουν αριθμό ή σειρά.

1. Απόλυτα αριθμητικά: ένα, δύο, τρία… δεκαεφτά..

ΠΡΟΣΟΧΗ! Τα απόλυτα αριθμητικά ως το είκοσι γράφονται με μία λέξη. Μετά το είκοσι γράφονται με δύο λέξεις.

Το εννιά γράφεται με –νν-. Το ενενήντα με ένα –ν: εννιακόσια ενενήντα εννιά.

2.Τακτικά αριθμητικά: Φανερώνουν σειρά: πρώτος, δεύτερος, τρίτος…

3. Πολλαπλασιαστικά αριθμητικά: διπλός, τριπλός, τετραπλός…

4. Αναλογικά αριθμητικά: διπλάσιος, τριπλάσιος, τετραπλάσιος…

ΠΡΟΣΟΧΗ! Το δύο και το τρεις όταν είναι πρώτο συνθετικό γράφονται με –ι: δισύλλαβη, διώροφο, τρισύλλαβη. Αλλά: δυάρι, δυάδα, δυόμισι.

5. Περιληπτικά αριθμητικά: δυάδα, τριάδα, τετράδα…

ΠΡΟΣΟΧΗ!

‘Όταν το πρώτο συνθετικό είναι ένας, μία, ένα και ακολουθεί αρσενικό ή θηλυκό ουσιαστικό βάζουμε –η: ενάμισης χρόνος, μιάμιση ώρα αλλά ενάμισι κιλό.

Όταν είναι πάνω από δύο βάζουμε –ι: δυόμισι, πεντέμισι, τρεισήμισι, εξίμισι.

44. ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Τα κλιτά μέρη του λόγου είναι:

1.  Άρθρα

2. Ουσιαστικά

3. Ρήματα

4. Επίθετα

5. Αντωνυμίες

6. Μετοχές

Τα άκλιτα μέρη του λόγου είναι:

7. Επιρρήματα

8. Σύνδεσμοι

9. Προθέσεις

10. Επιφωνήματα

45. ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

Τα φρούτα είναι ωφέλιμα.

Το νερό γίνεται ατμός.

Οι λέξεις ωφέλιμα και ατμός μας δίνουν τις ιδιότητες του υποκειμένου στην πρόταση και λέγονται κατηγορούμενα.

Το κατηγορούμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό, επίθετο ή μετοχή. Συντάσσεται σε πτώση Ονομαστική κι έτσι μπορούμε να το ξεχωρίσουμε από το Αντικείμενο που συντάσσεται σε πτώση Αιτιατική.

Τα ρήματα που συντάσσονται με κατηγορούμενο είναι: είμαι-είναι, γίνομαι, φαίνομαι, μοιάζω, διορίζομαι, ονομάζομαι κ.ά. Τα ρήματα αυτά τα λέμε συνδετικά.

46. Ωφελώ, οφείλω

Ωφελώ = χρησιμεύω σε κάποιον

Ωφέλιμος, ωφέλεια,  ανώφελος

Οφείλω = χρωστώ κάτι

Οφειλέτης, οφειλή, όφελος

47. Κλίνουμε ανισοσύλλαβα ουσιαστικά

Τα ουσιαστικά που έχουν στον ενικό και στον πληθυντικό αριθμό τον ίδιο αριθμό συλλαβών λέγονται ισοσύλλαβα: ο λύκος – οι λύκοι.

Τα ουσιαστικά που  στον πληθυντικό αριθμό έχουν περισσότερες συλλαβές  λέγονται ανισοσύλλαβα: ο ψαράς – οι ψαράδες.

Ενικός αριθμός		Πληθυντικός αριθμός
Ον.	ο  ψαράς	οι  ψαράδες
Γεν.	του ψαρά	των  ψαράδων
Αιτ.	τον ψαρά	τους  ψαράδες
Κλητ.	ψαρά	ψαράδες

Παρόμοια κλίνονται: ο κουλουράς, ο καστανάς, ο καυγάς, ο μυλωνάς κ.ά.

48. οικογένειες λέξεων

ύδωρ (=νερό): υδροφόρα, υδραυλικός, υδρορροή, κλεψύδρα, υδροχόος, ύδρευση, υδραγωγείο,    υδρόγειος,  λειψυδρία,  υδρεία,   υδρόβιος,  ενυδρείο,  υδρατμός.

εισ:  εισπράττω,  εισιτήριο,  είσοδος,  εισαγωγή,  εισαγγελέας.

δυσ (=δύσκολα, άσχημα):  δύσκολα,  δυστυχία,  δυστυχισμένος,  δύσπιστος, δυσανάγνωστος,  δύσχρηστος,  δυσφήμιση,  δυσεύρετο.

μετα: μεταφορά, μετάδοση, μεταμόρφωση,

άγω (=οδηγώ):  αγωγός, παιδαγωγός, νηπιαγωγείο, ψυχαγωγία, διαγωγή, εισαγωγή, εξαγωγή, προαγωγή, Συναγωγή, καταγωγή, παραγωγή, οχηματαγωγό αρματαγωγό, υδραγωγείο, ανάγωγος, αναγωγή.

αίρω (=παίρνω, αφαιρώ, υψώνω, καταργώ….) αφαίρεση, αφαιρετέος, διαίρεση, διαιρετέος, διαιρέτης, αναίρεση, καθαίρεση, προαιρετικά, αίρεση, αιρετικός,  αυθαίρετο.

αίσθηση: αίσθημα, συναίσθημα, ψευδαίσθηση, συναισθάνομαι, προαίσθημα, ευαισθητοποίηση, διαίσθηση, ευαίσθητος, αισθηματικό, αναίσθητος αισθητήρια, αισθάνομαι.

άλλος: αλλού, αλλαγή, άλλοτε, αλλόκοτος, αλλιώς, ανταλλακτικά, αλλιώτικο, συνάλλαγμα, αλλάζω, συναλλαγή, απαλλαγή.

βίος (=ζωή) (η λέξη είναι συνήθως σύνθετη): βιογραφία, βιοψία, βιολογία, βιοπαλαιστής, μικρόβιο,  βιοπάλη, αντιβιοτικό,  βιομηχανία, βιοτεχνία.

γράμμα: γραμμή, διάγραμμα, πεντάγραμμο, Γραμματική, γραμματέας,  γραμμάριο, πρόγραμμα,  γραμματόσημο, υπογραμμίζω,  περίγραμμα, σχεδιάγραμμα.

 49.  Τα είδη των προτάσεων ως προς τη δομή

Απλή πρόταση είναι αυτή που έχει:

-μόνο ένα ρήμα: Παίζω.

-ένα ρήμα και το υποκείμενό του: Η Χριστίνα παίζει.

-ένα ρήμα, το υποκείμενό του και το αντικείμενό του: Η Χριστίνα παίζει κουτσό.

-ένα ρήμα, το υποκείμενό του και το κατηγορούμενο: Η Χριστίνα είναι χαμογελαστή.

Σύνθετη πρόταση είναι αυτή που έχει ένα ρήμα και περισσότερα από ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορούμενα: Η Χριστίνα και η Όλγα παίζουν κρυφτό.

Επαυξημένες προτάσεις:  Έχουν δευτερεύουσες προτάσεις.

Π.χ. Ο Μάρρας, ο αθλητής του μονόζυγου, κατέρριψε το ρεκόρ.

    Ελλειπτικές προτάσεις:  Λείπουν κάποιοι προσδιορισμοί οι οποίοι εννοούνται.

Π.χ. Γεια σας!  Πάμε! Να σας ζήσει!

50. Οικογένειες λέξεων

-ποιώ (=φτιάχνω, κατασκευάζω, δημιουργώ): ποιητής, ποιήτρια, ποίημα, ηθοποιός, αρτοποιός - αρτοποιείο, υποδηματοποιός-υποδηματοποιείο, φαρμακοποιός, επιπλοποιός-επιπλοποιείο, χειροποίητος, χρησιμοποιώ, αχρησιμοποίητο

-γωνία: γωνιά, γωνιακό, διαγώνιος, τρίγωνο, πολύγωνο, τετράγωνο, ορθογώνιο, μοιρογνωμόνιο

-ημέρα: σήμερα, μεσημέρι, καθημερινή, ξημερώνει, πενθήμερο,  ημερολόγιο, εφημερίδα, εφημερία, αυθημερόν, ενημέρωση.

-καιρός: καλοκαίρι, επίκαιρο, κακοκαιρία, πρόσκαιρο

-κοινωνώ (συμμετέχω, παίρνω μέρος, επικοινωνώ): κοινωνία, επικοινωνία, συγκοινωνία, τηλεπικοινωνίες, κοινωνιολόγος, ακοινώνητος, κοινωνικοποίηση.

-κοινό (αυτό που ανήκει σε όλους): κοινόχρηστα, κοινότητα, κοινοποίηση, κοινόβιο, κοινοβούλιο, κοινωνικοποίηση.

-κινώ: κίνηση, κινητήρας, κίνηση,  εκκίνηση, συγκίνηση, ευκίνητος, δυσκίνητος, ακίνητος, κινηματογράφος, αυτοκίνητο, μετακινώ,  παρακινώ.

-κλήση (κάλεσμα): κλητική, εκκλησία, κλητήρας, πρόσκληση, παράκληση, σύγκλητος.

-οδός: είσοδος, έξοδος, άνοδος, κάθοδος, πάροδος, περίοδος, έφοδος, μέθοδος, πρόοδος, διόδια, οδόστρωμα, συνοδός.

-σήμα: σημάδι, σημαία, σημασία, διάσημος, ασήμαντος, σημείωμα, γραμματόσημο, παράσημο, ορόσημο, αξιοσημείωτο.

-φως: φωτιά, φωτίζω, φωτεινός, φωτογραφία, φωτοτυπία,  φωτοσύνθεση,  φωτοβολίδα, πολύφωτο, φωτοστέφανο, ξέφωτο, φωταγωγός.

-χειρ (=χέρι): χειρονομία, χειραψία, χειροποίητο, χειροκρότημα, χειροτεχνία, αντίχειρας, χειριστής, εγχείριση, διαχειριστής, χειρολαβή.

51. Κλίνουμε ρήματα σε όλες τις εγκλίσεις

Οι εγκλίσεις των ρημάτων

Οριστική: Φανερώνει το βέβαιο. Πχ. δένω

Υποτακτική: Φανερώνει αυτό που θέλουμε να γίνει. Σχηματίζεται με το να, το όταν ή το για να. Π.χ.  να δένω, όταν δένω.

Προστακτική: Δηλώνει διαταγή, προσταγή. Π.χ. δένε, δέσε

Κλίνουμε ρήματα σε –ώνω σε όλες τις Εγκλίσεις

Ενεστώτας

Οριστική	Υποτακτική	Προστακτική	Απαρέμ φατο	Μετοχή
εγώ σηκών-ω	να σηκώνω
εσύ σηκών-εις	να σηκώνεις	σήκων-ε
αυτός σηκών-ει	να σηκώνει			σηκών-οντας
εμείς σηκών-ουμε	να σηκώνουμε
εσείς σηκών-ετε	να σηκώνετε	σηκών-ετε
αυτοί σηκών-ουν	να σηκώνουν

Αόριστος

Οριστική	Υποτακτική		Προστακτική	Απαρέμ φατο	Μετοχή
εγώ σήκωσα		όταν σήκωσα
εσύ σήκωσες		όταν σήκωσες	σήκωσε
αυτός σήκωσε		όταν σήκωσε
εμείς σηκώσαμε		όταν σηκώσαμε
εσείς σηκώσατε		όταν σηκώσατε	σηκώστε
αυτοί σήκωσαν		όταν σήκωσαν

52. Τα πάθη των φωνηέντων

1.  Έκθλιψη

από όλα = απ’ όλα

μέσα από = μέσ’ από

2.  Αφαίρεση

πού είσαι = πού  ‘σαι

το ένα = το ‘να

3.  Αποκοπή

από το = απ’ το

           φέρε το = φέρ’ το

     

ΚΑΝΟΝΑΣ: Στην Έκθλιψη φεύγει το τελευταίο γράμμα από την πρώτη λέξη. Στην Αφαίρεση φεύγει το πρώτο γράμμα από τη δεύτερη λέξη. Στην Αποκοπή φεύγει το τελευταίο γράμμα από την πρώτη λέξη όταν η επόμενη αρχίζει από σύμφωνο.

Μες  ή μεσ’

μέσα από  γράφεται   μέσ’από

μέσα στο γράφεται  μες  στο

ΚΑΝΟΝΑΣ:

-Θα βάζουμε μέσ’  όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν.

     -Θα βάζουμε μες  όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από σύμφωνο.

53. Οι προθέσεις

Μονοσύλλαβες προθέσεις:  με,  σε,  για, ως,  προς, εκ,  εν,  προ,  εις,  δια.

Δισύλλαβες προθέσεις: ανά,  κατά,  παρά, από, αντί,  μετά,  περί,  υπέρ,  υπό,  δίχως,  χωρίς,  επί.

Τρισύλλαβη: ίσαμε.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Με είδε. (Είδε εμένα). Το με είναι αντωνυμία.

                     Θα έρθω με σας.      Το με είναι πρόθεση.  

 54. Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΑΡΣΕΝΙΚΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

-ονας: γείτονας,  επιστήμονας,  πνεύμονας, αρχιτέκτονας κ.ά.

Εξαιρούνται:  μεσαίωνας,  καύσωνας,  θερμοσίφωνας,  είρωνας, άμβωνας,  πύθωνας.

-ώνας: αγώνας,  χειμώνας,  αιώνας,  τυφώνας,  αχυρώνας,  στρατώνας,  ελαιώνας,  ξενώνας,  Μαραθώνας, Παρθενώνας,  Ποσειδώνας  κ.ά.

Εξαιρούνται: κανόνας,  ηγεμόνας,  κηδεμόνας,  αλαζόνας (εγωιστής), συνδαιτυμόνας (στο ίδιο τραπέζι).

-ορας:  μάστορας,  ρήτορας,  κτήτορας,  εισπράκτορας,  Έκτορας,  Νέστορας κ.ά.

-τήρας:  αναπτήρας,  ανελκυστήρας,  απορροφητήρας, ανεμιστήρας κ.ά.

Εξαιρείται: μάρτυρας

-ητής: ποιητής, νικητής,  φοιτητής, μαθητής,  καθηγητής, καλοθελητής κ.ά.

Εξαιρούνται: κριτής, αναλυτής,  επενδυτής,  ιδρυτής,  μηνυτής,  ενισχυτής.

-ιστής: αγωνιστής,  λογιστής,  πολεμιστής,  αλεξιπτωτιστής, αλτρουιστής (ενδιαφέρεται για τους άλλους), εγωιστής,  φροντιστής κ.ά.

Εξαιρούνται: ληστής δανειστής,  εμπρηστής.

-ίτης:  πολίτης,  Μεσολογγίτης,  αιματοκρίτης, μεσίτης,  τεχνίτης κ.ά.

-ήτης:  Αιγινήτης,  αλήτης,  διαβήτης, ιδιοκτήτης,  κομήτης,  μαγνήτης,  πλανήτης,  κυβερνήτης κ.ά.

Εξαιρούνται: θύτης, δύτης,  Πηλιορείτης.

-ιώτης:  στρατιώτης,  ταξιδιώτης,  ιδιώτης,  νησιώτης,  Χανιώτης,  Σουλιώτης κ.ά.

-ότης: δότης, δεσπότης, προδότης,  αιμοδότης,  ιππότης,  πότης κ.ά.

-ωτής:  Παράγονται από ρήματα σε –ώνω: οργανωτής,  φορτωτής,  διαδηλωτής,  αναμορφωτής,  απελευθερωτής, λυτρωτής κ.ά.

-ισμός:  αθλητισμός,  πολιτισμός,  αποικισμός,  ελληνισμός, σοσιαλισμός, κομμουνισμός, χριστιανισμός κ.ά.

-ωμός: ξεσηκωμός,  τελειωμός,  λυτρωμός κ.ά.

Εξαιρείται:  ερχομός

-αίος:  Ευρωπαίος,  Ρωμαίος,  Αθηναίος,  Κερκυραίος,  Εβραίος κ.ά.

-ηγός:  αρχηγός,  εργοδηγός,  οδηγός,  ναυπηγός,  χορηγός κ.ά.

55. Κλίνουμε ρήματα στην Παθητική φωνή σε όλες τις Εγκλίσεις

                                   Ενεστώτας

Οριστική	Υποτακτική	Προστακτική
εγώ σηκών-ομαι	όταν σηκώνομαι
εσύ σηκών-εσαι	όταν σηκώνεσαι
αυτός σηκών-εται	όταν σηκώνεται
εμείς σηκων-όμαστε	όταν σηκωνόμαστε
εσείς σηκών-εστε	όταν σηκώνεστε	σηκώνεστε
αυτοί σηκών-ονται	όταν σηκώνονται

                                      Αόριστος

Οριστική	Υποτακτική	Προστακτική
εγώ σηκώθ-ηκα	όταν σηκώθηκα
εσύ σηκώθ-ηκες	όταν σηκώθηκες	σηκώσου
αυτός σηκώθ-ηκε	όταν σηκώθηκε
εμείς σηκωθ-ήκαμε	όταν σηκωθήκαμε
εσείς σηκωθ-ήκατε	όταν σηκωθήκατε	σηκωθείτε
αυτοί σηκώθ-ηκαν	όταν σηκώθηκαν

56. Κλίνουμε θηλυκά ουσιαστικά σε –η

                     Ενικός αριθμός

Ον.	η πόλη	η παράσταση
Γεν.	της πόλης	της παράστασης
Αιτ.	την πόλη	την παράσταση

                 Πληθυντικός αριθμός

Ον.	οι πόλεις	οι παραστάσεις
Γεν.	των πόλεων	των παραστάσεων
Αιτ.	τις πόλεις	τις παραστάσεις

Παρόμοια κλίνονται:  η άσκηση, η βάφτιση, η  διάθεση κ.ά.

                                      57.   Τα επιρρήματα

Επιρρήματα λέμε τις άκλιτες λέξεις που φανερώνουν τόπο, χρόνο, τρόπο, ποσό, άρνηση, βεβαίωση ή δισταγμό.

Α. Τοπικά επιρρήματα: Φανερώνουν τόπο και τα βρίσκουμε με την ερώτηση «πού»: μέσα, έξω, πάνω, κάτω, αριστερά, δεξιά, ψηλά, χαμηλά, εδώ, εκεί, πουθενά, δίπλα, κοντά, μακριά, πλάι, απέναντι, ανάμεσα, παντού, καταγής, γύρω…

Β. Χρονικά επιρρήματα: Φανερώνουν χρόνο και τα βρίσκουμε με την ερώτηση «πότε;»: τώρα, αμέσως, ύστερα, αύριο, συνέχεια, συνεχώς, πέρυσι, χθες, συχνά, σπάνια, ολημερίς…

Γ. Τροπικά επιρρήματα: Φανερώνουν τρόπο και τα βρίσκουμε με την ερώτηση «πώς»: έτσι, αλλιώς, κάπως, μαζί, ξαφνικά, εύκολα, δύσκολα, ωραία, άσχημα…

Δ. Ποσοτικά επιρρήματα: Φανερώνουν ποσότητα και τα βρίσκουμε με την ερώτηση «πόσο;»: λίγο, πολύ, αρκετά, καθόλου, ελάχιστα, περίπου, σχεδόν…

Ε. Αρνητικά επιρρήματα: Φανερώνουν άρνηση: όχι, μην, δεν, όχι βέβαια.

ΣΤ. Βεβαιωτικά επιρρήματα: ναι, μάλιστα, βεβαίως.

Ζ. Διστακτικά επιρρήματα: Φανερώνουν δισταγμό: ίσως, πιθανώς, τάχα, δήθεν.

Η ορθογραφία των επιρρημάτων

-ω: πάνω, κάτω, εδώ, γύρω.

-ως: βεβαίως, ίσως, ασφαλώς, συνεχώς, κυρίως, ιδίως, εντελώς, τελείως.

-ίς: μόλις, ολημερίς, χωρίς, ολονυχτίς, νωρίς.

-ής: καταγής, καταμεσής, εξής.

58.   Κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις

  Κύριες προτάσεις: Στέκονται μόνες τους στο λόγο.

Π.χ. Χθες έβρεχε όλη την ημέρα.

 Δευτερεύουσες προτάσεις: Δεν μπορούν να σταθούν στο λόγο χωρίς τις κύριες προτάσεις.

Π.χ. Ο Νίκος δεν ήρθε σήμερα στο σχολείο επειδή ήταν άρρωστος.

Συνήθως οι δευτερεύουσες προτάσεις αρχίζουν με κάποιον σύνδεσμο.

59. Τα επιφωνήματα

Επιφωνήματα  λέμε τις άκλιτες λέξεις που εκφράζουν τα συναισθήματά μας: Αχ!  Μπα!  Μπράβο!  Εύγε!  Οχ!  Μακάρι!  Χα χα χα!  Άιντε!   Ε!  Ουφ!   κ.ά.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Στο τέλος στα επιφωνήματα βάζουμε θαυμαστικό.

60. Κλίνουμε ουδέτερα ουσιαστικά σε –ος

Ενικός αριθμός

Ον.	το βρέφ-ος	το όρος	το άνθος
Γεν.	του βρέφ-ους	του όρους	του άνθους
Αιτ.	το βρέφ-ος	το όρος	το άνθος
Κλητ.	βρέφ-ος	όρος	άνθος

Πληθυντικός αριθμός

Ον.	τα βρέφ-η	τα όρη	τα άνθη
Γεν.	των βρεφ-ών	των ορέων	των ανθέων
Αιτ.	τα βρέφ-η	τα όρη	τα άνθη
Κλητ.	βρέφ-η	όρη	άνθη

  

Παρόμοια  με το βρέφος  κλίνονται: το μέρος, το πέλαγος, το λάθος, το δάσος,  το πάθος, το ύψος, το μέγεθος,  το βάθος , το πλάτος, το κήτος  κ.ά.

61. Κλίνουμε ανώμαλα ρήματα

Ανώμαλα λέμε τα ρήματα που σχηματίζουν τον Αόριστο τελείως διαφορετικά από τον Ενεστώτα: λέω – είπα, βλέπω – είδα, τρώω – έφαγα,  πίνω  -  ήπια, πλένω – έπλυνα, βγαίνω – βγήκα, μπαίνω - μπήκα.

Αόριστος

Οριστική	Υποτακτική	Προστακτική
εγώ είπα	να πω
εσύ είπες	να πεις	πες
αυτός είπε	να πει
εμείς είπαμε	να πούμε
εσείς είπατε	να πείτε	πείτε
αυτοί είπαν	να πουν (ε)

62. Οι ομόηχες λέξεις

Οι ομόηχες λέξεις προφέρονται το ίδιο. Έχουν όμως διαφορετική σημασία και διαφορετική ορθογραφία: μηλιά-μιλιά, όμως-ώμος, πήρα-πείρα, τύχη-τείχη, λύπη-λείπει, φύλο-φύλλο, φιλί-φυλή, ψιλά-ψηλά, τοίχος-τείχος, κλήμα-κλίμα, πάλη-πάλι, χήρος-χοίρος κ.ά.

63. Πότε βάζουμε τόνο στο πού και στο πώς

Στο πού και στο πώς βάζουμε τόνο:

-Όταν ρωτάμε: Πώς είσαι;  Πού θα σε βρω;

-Όταν του δίνουμε έμφαση: Ξέρω πώς το έκανες.  Κατάλαβα πού κρύφτηκες.

-Στις φράσεις: πού και πού, πώς και πώς, από πού κι ως πού, πού να σ’ τα λέω.